چاپ مرکزی

چاپ دستخوش تحولاتي تازه و پي‌درپي شد و به عصر کارت ویزیت جديدي راه يافت. تحولات تازه‌تر فنون عكاسي، خودكار شدن صنعت، پيشرفتهاي الكترونيك، ظهور رايانه، يكي پس از ديگري، بسرعت بر چاپ تأثير گذاشت. حروفچيني نوري، ماشينهاي خودكار چاپ ، دستگاههاي تفكيك و چاپ رنگ از جملة رهاوردهاي پيشرفت صنعتي سدة بيستم در زمينة چاپ بود. تركيب رايانه و حروفنگاري چاپ کارت ویزیت نوري، عملاً شيوة حروفنگاري را زير و زبر كرد و سرعت حروفنگاري را به حد سرسام‌آور 3 هزار حرف در ثانيه رساند. كاربرد ليزر و دستگاههاي ليزري در همة مراحل چاپ، دقت، سرعت و كيفيت را، كه سه عامل بسيار مهم در چاپ است، به گونة بي‌سابقه‌اي افزايش داد. شيوة افست خشك، روشهاي الكترواستاتيكي و چاپ تراکت الكترومغناطيسي در چاپهاي سياه و سفيد و رنگي از ديگر رهاوردهاي اخير است. تركيب روشهاي جديد چاپ با امكانات تصويري تلويزيوني و سرعتهاي رايانه‌اي، تواناييهايي به جامعه بخشيده است كه هرگاه بخواهد مي‌تواند.

تغييرات تازه‌اي رخ داد. پيشرفت صنعتي سبب شد كه هزينة توليد و مصالح چاپ كاهش يابد و بهاي تمام شدة كتاب عملاً ارزانتر شود. با ارزانتر شدن كتاب، کارت ویزیت مردم توانستند كتابهاي بيشتري بخرند، و از اين‌رو صنعتي شدن به صورت مستقيم و غيرمستقيم بر رشد فرهنگي تأثير گذاشت. در سدة هجدهم و در ادامة عصر انقلاب صنعتي، چاپ نيز به رشد تدريجي خود ادامه داد. از آغاز چاپ کارت ویزیت سدة نوزدهم تحولات چاپ سرعت گرفت. در 1803 ماشيني اختراع شد كه كاغذ را به صورت طوماري (رْل) توليد مي‌كرد. حدود 1810 چاپ استوانه‌اي اختراع شد. در 1830 از ماشين بخار و نيروي آن در چاپ استفاده شد. حدود 1845 چاپ روتاري(روتاتيو = دوّار) رواج يافت و سرعتي كه دستگاههاي چاپ تراکت روتاري به بار آورد، چاپ را در مسير تازه‌اي انداخت. از نيمة دوم همين قرن به بعد، پيشرفتها و تحولات عكاسي دگرگونيهايي در چاپ به بار آورد كه به كار بردن واژة «انقلاب» براي آن مبالغه‌آميز نيست.

گوتنبرگ با همان ابزارها روزانه بين 300 تا 500 برگ چاپ مي‌كرد. اولين كتابي كه مي‌گويند او خود چاپ كرده است، كتاب مقدس 42 سطري است كه به كتاب مقدس کارت ویزیت گوتنبرگ معروف است. متخصصان احتمال مي‌دهند وي چند اثر ديگر را پيش از كتاب مقدس چاپ كرده است. در هر حال، چاپ كتاب مقدس را حدود 1450 آغاز كرد، اما سرانجام به كمك همكارش پيترشفرپس از پنج سال در 1455 م. پايان يافت. اختراع گوتنبرگ ظرف مدتي نسبتاً كوتاه، حدوداً 40 سال، در كشورهاي عمدة چاپ کارت ویزیت اروپايي رواج يافت. آلمان، ايتاليا، فرانسه، هلند، و انگلستان از جملة نخستين كشورهاي اروپايي بودند كه چاپ در آنها رايج شد. تحول چاپ پس از گوتنبرگ رونيد كند داشت و تا سدة هفدهم تغيير عمده‌اي در آن رخ نداد. از سدة هفدهم به بعد، كه انقلاب صنعتي دامنگستر شد و تقريباً در همة عرصه‌هاي چاپ تراکت زندگي رسوخ كرد، در فنون وابسته به چاپ.

هزار سال، تقريباً به صورت الفباي جديد لاتيني در اختبار گوتنبرگ بود. كاغذ خوب و مناسب كه در چندين تمدن شرقي و غربي صنعت آن به بهترين وجه پيشرفت كرده بود، کارت ویزیت در دسترس بود. مركب هم شناخته شده و رايج بود، و حتي در آلمان به طور وسيع به كار مي‌رفت. ابزارهاي ضروري ديگر هم در دسترس قرار داشت. گوتنبرگ به اين ترتيب توانست، البته با نبوغ و ابتكار و شناخت دقيق، اين اجزاء را درست با هم جمع كند و چاپ را پديد آورد. او نخست حروف متحرك و جداگانه چاپ کارت ویزیت را از چوب ساخت. در پايه‌هاي حروف سوراخ تعبيه كرد و از درون آنها سيم گذراند و حروف را به هم بست. سپس به حروف چاپي مركب ماليد و با دستگاه فشار بر كاغذ فشرد. بعدها حروف را از سرب ساخت، اما چون سرب هم مناسب از كار درنيامد، آلياژي از سرب، قلع و آنتيموان به وجود آمد كه تا قرنها نيازهاي چاپ چاپ تراکت به روش حروفي را برآورده مي‌ساخت. گوتنبرگ قالب حروف را از برنج ساخت، كه براي توليد و تكثير حروف مناسب بود، و در تركيب و كيفيت مركب هم تغييراتي داد.

اجازه مي‌دهد، گوتنبرگ، چاپگر آلماني، نخستين كسي کارت ویزیت در اروپا بود كه براي هر حرف قطعة فلزي جداگانه‌اي در نظر گرفت، قطعه‌ها را براي تركيب كلمات مناسب كنار هم قرار داد، بر آنها مركب ماليد، بر ورقهاي كاغذ فشرد، و به اين ترتيب چاپ را متداول كرد. روشي كه او رواج چاپ کارت ویزیت داد تا چند قرن تغيير اساسي نكرد و تقريباً به همان صورت اوليه به كار رفت، تا آنكه تحولات فني و پيشرفتهاي عكاسي تأثيرهاي دگرسازي در چاپ گذاشت. گوتنبرگ درعصر شكوفايي فرهنگي اروپا زندگي مي‌كرد، در دوره‌اي گلبار و در فضايي كه ميل به آموختن دانش و معرفت به اوج خود رسيده بود. او نياز فرهنگي عصر خويش را خوب تشخيص داد و امكاناتي را كه مي‌شناخت خوب به خدمت گرفت. حروف الفبا كه فنيقيان حدود 1500 ق.م. در چاپ تراکت نواحي اطراف مديترانه رواج داده بودند و در تمدنهاي شكوفاي يونان و روم به خدمت گرفته شده بود.

ا، مقارن با عصر رنسانس، كه دورة تولد دوبارة فرهنگي کارت ویزیت اروپاست، ظهور كرد. نخست اروپاييان، و سپس مردم ساير نقاط جهان، اين امكان را به دست آوردند كه پيام خود را تا جايي كه بْرد رسانة جديد (اثر چاپي) اجازه مي‌دهد، به ديگران برسانند. پيدايش اين رسانه، چاپ کارت ویزیت سرفصل تحولي است بسيار عميق و همان‌گونه كه قبلاً گفتيم، عده‌اي عنوان انقلاب دوم فرهنگي تاريخ بشر را بر آن نهاده‌اند. اختراع يا ابداع چاپ را به يوهانس گوتنبرگ (1339 ؟ تا 1348 م.) نسبت مي‌دهند، هر چند كه به تأكيد و تصريح عده‌اي از صاحبنظران، همة اصول ، قواعد، اجزاء و حتي ابزارهاي چاپ، پيش از گوتنبرگ چاپ تراکت و در عصر گوتنبرگ، براي اروپاييان شناخته شده بوده است.

دربارة چگونگي پيدايش چاپ در اروپا اتفاق نظر نيست. قدر مسلم اينكه پيش از گوتنبرگ، فنون خاصي از چاپ در شرق متداول بوده است، اما اين فنون کارت ویزیت چگونه از شرق به غرب انتقال يافته و گوتنبرگ و اروپاييان ديگر در ابداعات خود چگونه و به چه ميزاني از آنها استفاده كرده‌اند، نكته‌اي نيست كه با قطعيت بتوان دربارة آن داوري كرد. به طور كلي كساني را كه در اين باره رأي و نظر دارند، شايد چاپ کارت ویزیت بتوان به سه دستة اصلي تقسيم كرد: كساني كه شروع چاپ را با گوتنبرگ مي‌دانند؛ كساني كه معتقدند سنتها و روشهاي چاپ پيش از گوتنبرگ در اروپا وجود داشته است؛ كساني كه سابقه و سنت را به شرق و بويژه به چين نسبت مي‌دهند و معتقدند اروپا از راه تأثير و نفوذ فرهنگي با چاپ آشنا شده است. در اينجا مجال بحث دربارة اين ديدگاهها نيست، و اين نوشته از هيچ يك از اين ديدگاهها طرفداري نمي‌كند. در اين كتاب، آنچه به بحث چاپ تراکت در باب تاريخ چاپ مربوط مي‌شود، اين است كه در نيمة سدة پانزدهم، رويدادي در اروپا، مسير تاريخ فرهنگي جهن را تغيير داد و تحولاتي صورت گرفت كه چاپ و نشر كنوني جهان، با همة گستره و پيامدها و تأثيرهايش، در تداوم آن رويداد است.

حدود دهة 1040 م. كيمياگري کارت ویزیت چيني به نام پي‌شنگ ظاهراً از گل و چسبي مخصوص، تركيبي به دست آورده و با آن حروف متحرك ساخته و سپس اين حروف را پخته و سخت كرده است. پي‌شنگ حروف را كنار هم قرار مي‌داد و با وسيله‌اي فلزي محكم مي‌كرد. روي آن مخلوطي از رزين، موم و خاكستر مي‌ماليد و صفحة حروف را به آرامي حرارت مي‌داد. پس از انتقال نقش صفحه بر كاغذ و تكثير نسخه‌ها، باز حروف را به چاپ کارت ویزیت آرامي حرارت مي‌داد و از هم جدا مي‌ساخت. به سبب همين روش ابتكاري است كه پي‌شنگ را مبدع راه حل حروفنگاري با حروف متحرك مي‌دانند. همچنين شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه در نيمة اول قرن سيزدهم ميلادي، حدوداً مصادف با عصر استيلاي مغول بر ايران، در كشور كره از حروفچيني چاپ تراکت متحرك استفاده مي‌شده است. در 1403 م. به فرمان يكي از شاهان كره ، مجموعه‌اي از 100 هزار قطعه حرف چاپي از مفرغ ريختند.

مْهرهاي مختلف و انتقال نقش استفاده مي‌شده کارت ویزیت كه به منزلة اولين مراحل پيدايش و تحول چاپ است؛ اما چاپ به گونه‌اي حدوداً شبيه روشهاي معمول كنوني، نخستين بار در تمدن كهنسال چين ابداع شده است. با اين حال، در ميان صاحبنظران، كساني هستند كه ميان چاپ چاپ کارت ویزیت در چين كهن، و چاپي كه در عصر رنسانس در اروپا اختراع شده است تفاوتهاي اساسي قائلند و اين دو را عيناً از يك سنخ نمي‌دانند.

اختراع چاپ را به چينيان نسبت مي‌دهند. گويا چاپ حدود قرن دوم ميلادي و به صورت تجربي در تمدن چين كشف شده است. اگر چينيان، از ميان کارت ویزیت اقوام بشري، تنها قومي بوده‌اند كه زودتر از ديگران چاپ را ابداع كرده‌اند، شايد به اين دليل بوده است كه عناصر ضروري چاپ را در اختيار چاپ کارت ویزیت داشته‌اند، عناصري مانند: